Son zamanlar mətbuatda yayılan yanlış məlumatlara görə cəmiyyətimizdə süddən imtina edənlər az deyil. Təbiətin bizə təqdim etdiyi və insanların təhlükəsiz içməli olduğu kalsiumla zəngin olan bu qidadan insanı məhrum edən məlumatlar doğrudanmı doğrudur? 

 Foodinfo.az xəbər verir ki, yeni bir araşdırma göstərdi ki, qanlarında süddə olan yağ turşuları yüksək olanların ürək-damar xəstəlikləri riski daha azdır.

 Süd məhsullarından doymuş yağ qəbulunun artmasının aşağı sıxlıqlı lipoproteini (LDL) və ya pis xolesterolu artıracağı gözlənilsə də, yeni klinik tədqiqatlar bu təsirlərin süd məhsullarının növündən və emal üsullarından asılı olaraq fərqləndiyini göstərir. Tədqiqatlar ümumi süd istehlakı ilə ürək xəstəliyi riski arasında heç bir əlaqə tapmadı. 

Süd məhsulları əzələ və sümük toxuması üçün vacib qida qrupudur, çünki onların tərkibində yüksək bioloji dəyəri olan heyvan zülalları vardır. Amma daha önəmlisi, yüksək bioloji dəyəri olan sümüyə keçə bilən kalsium və fosfor ehtiva edir. İmmunitet üçün lazım olan sink, B1, B2, B6, B12 və niasin vitaminlərinin yaxşı qaynağı olduğunu görürük. Bundan əlavə, süd yağında yüksək miqdarda A və D vitaminləri var. Südə rəng verən iki qiymətli komponent var. Südün yağlı hissəsində olan karotenoidlər sarımtıl rəng verdiyi halda, südün təbii quruluşunda olan B2 vitamini flüoresan rəng verir.

Süd kalsiumu kalsium karbonat şəklindədir və onsuz da həm fosfor, həm də D vitamini ehtiva etdiyi üçün sümüklərə asanlıqla keçə bilən ən yaxşı qidadır. Unutmayın ki, bitki mənşəli kalsiumun gündəlik kalsiuma ehtiyacımızı ödəməsi çox da mümkün deyil. Onun bioloji faydalılığı isə süd məhsullarından bir qədər azdır. Bu səbəblə süd sümük və diş sağlamlığı üçün qidalanmanın əvəzsiz bir parçasıdır.

Deyə bilərik ki, sağlam sümüklər dedikdə ağıla ilk gələn qida qrupu tərkibində kalsium olan qidalardır. Kalsium kifayət qədər qəbul edilmədikdə, orqanizm qandakı kalsium balansını qorumaq üçün sümüklərdəki kalsiumdan istifadə edir. Kalsium lazımdır, lakin tək başına kifayət deyil. Kalsiumun digər mineral və vitaminlərlə birlikdə qəbulunun sinerji təsiri sümük keyfiyyətinin artırılmasında daha təsirli olur.

Sümük sağlamlığı üçün kalsium qəbulu qədər udulması vacibdir. Pəhrizdəki kalsiumun yalnız 50 faizi udulur. Kalsium və fosfor birlikdə işləyən iki vacib mineraldir. Fosfor və kalsium bərabər miqdarda qəbul edildikdə, onların udulması artır.

Hər şeydə olduğu kimi çox süd zərərlidir. Daha çox süd qəbul edənlərdə sümük qırıqları arta bilər. 100.000-dən çox insan üzərində aparılan araşdırma gündə üç stəkandan çox süd içənlərin omba sınığı riskinin 60 faiz daha çox olduğunu ortaya çıxarıb. Bu səbəbdən gündə bir stəkan süd içməyi məsləhət görürük.

 Yeni bir araşdırmada tam yağlı süd məhsullarının məşhur inancın əksinə olaraq metabolik sindrom, hipertoniya və 2-ci tip diabet riskini azaltdığı ifadə edilib. Araşdırmada gündə iki porsiya süd və süd məhsulları istehlakının metabolik sindrom riskini yüzdə 24 artırdığı, şəkərli diabet riskini 11 faiz, hipertoniya riskini isə 12 faiz azaltdığı sübut edilmişdir. Süd zülallarının həzm edilməsi nəticəsində sərbəst buraxılan amin turşuları və bioaktiv peptidlər sayəsində mədə boşalmasını gecikdirir, yeməkdən sonra qan şəkəri səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olaraq diabetdən qoruyur.

Bovine somatotropin (bST) kimi də tanınan iribuynuzlu böyümə hormonu (bGH), süd verən inəklərin hipofiz vəzindən ayrılan təbii zülaldır. Bəzi süd məhsulları istehsalçıları inəklərində süd istehsalını artırmaq üçün bu hormonun BST adlı sintetik versiyasını tətbiq edirlər. Bəzi valideynlər bu əlavə böyümə hormonunun uşaqlarda vaxtından əvvəl yetkinliyə səbəb ola biləcəyindən narahatdırlar.

Bununla belə, ABŞ Qida və Dərman İdarəsi və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı süddə olan süni böyümə hormonunu bir neçə səbəbə görə təhlükəsiz hesab edir və onun erkən yetkinliyə səbəb olmadığını bildirir. Birincisi, tədqiqatlar göstərir ki, hormon əlavə edilmiş və hormonsuz süddə böyümə hormonunun ümumi miqdarı təxminən eynidir. Bundan əlavə, südün pasterizə edilməsi zamanı bu hormonların 90 faizi məhv olur. Qalan iz miqdarları bağırsaqda aktiv olmayan hissələrə həzm olunur. Deməli, bu hormon inəklərə xasdır və insanlara heç bir təsiri yoxdur.

Südün tərkibində əvəzolunmaz yağ turşuları, yağda həll olunan vitaminlər və mühüm enerji mənbəyi, həmçinin CLA adlandırdığımız konjuge linoleik turşu kimi yağ yandıran komponentlər var. Süd yağ toxumasının azalmasına imkan verən konjuge linoleik turşu sayəsində arıqlamağı asanlaşdıran super qidadır. Bundan əlavə, tərkibindəki kalsium sayəsində öd turşularını bağlayaraq, həzm olunan piylərin miqdarını azaldaraq, nəcislə yağların xaric olmasını artıraraq arıqlamağa kömək edir.

Kanadada aparılan bir araşdırmada, iki yaşından sonra tam süd içməyə davam edən uşaqların artıq çəki və ya obez olma ehtimalının yüzdə 40 daha az olduğu bildirilir. Süd tərkibindəki zəngin protein sayəsində mədənin boşalma müddətini də uzadır və aclığı gecikdirir. 1 stəkan süd 5 saat aclıq hiss etmədən sizi tox saxlaya bilər.

Süd şəkəri olan laktoza, aclıqda istifadə edilən qlikogen ehtiyatlarını dəstəkləyərək orqanizmin enerji ehtiyacını ödəməkdə və eyni zamanda südün tərkibindəki yağ mədədən ayrıldığı üçün toxluq hissini uzun müddət davam etdirməkdə təsirli olur.   

Araşdırmalar bizə göstərir ki, təəssüf ki, kalsiumla zəngin bitki mənşəli qidalar gündəlik kalsium ehtiyacını ödəmək üçün süd kimi uyğun porsiyalarda istehlak edilə bilməz. Məsələn, kalsiumla zəngin brokolinin gündəlik kalsium tələbatını ödəmək üçün gündə 16 qaba qədər brokoli yemək lazımdır. İnsan bu qədəri istehlak etsə belə, süd məhsulları kimi bitki mənşəli kalsiumun sümük sağlamlığını qoruya biləcək funksional bir qidaya sahib ola bilməz. Çünki bitki mənşəli qidalarda kalsiumun sorulması süddə kalsiumun udulması qədər yüksək deyil.

Gündə bir stəkan süd kişilərdə çox rast gəlinən kolon xərçənginin qarşısını alır. ABŞ və Avropada 534 min insan üzərində aparılan 10 fərqli araşdırmada südün tərkibindəki yüksək miqdarda kalsiumun həzm sistemindəki bir çox xərçəng növlərinin, xüsusilə də kolon xərçənginin qarşısını aldığı üzə çıxıb. Süddə bol olan kalsium hüceyrələrin həddindən artıq çoxalmasının qarşısını alır və bu təsir sayəsində xərçəngin yaranmasının qarşısını alır.