Son zamanlar mağazalarda məhsullarda tez-tez “Gluten Free” («qlutensiz») yazısına rast gəlmək olur. Foodinfo.az BB.LV saytına istinadla xəbər verir ki, bu, qlutenin kilo verməyə və bəzi xəstəliklərin qarşısını almağa kömək etdiyi iddiaları ilə bağlı populyarlaşan pəhrizlərin təsiridir. Lakin insanlıq min illər boyu qluten qəbul edib və buna baxmayaraq sağlamlığında ciddi problem yaşamayıb. O zaman qlutenin rolu nədir və onu diyetdən çıxarmaq lazımdırmı?

Qluten əsasən buğda, arpa və çovdar tərkibində olan müxtəlif zülallardan (prolaminlərdən) ibarətdir. Onlar elastikliyi yüksək olduğundan çörək və digər un məmulatlarının hazırlanmasında idealdır. Qlutenli məhsullar müasir pəhrizlərin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir və gündəlik qluten istehlakı adətən 5–20 qram arasında dəyişir.

Qluten zülalları həzm prosesində proteaz fermentlərinə qarşı dayanıqlıdır. Bu səbəbdən zülallar tam parçalanmayaraq bağırsaq divarından keçə bilər və bəzi insanlarda immun reaksiyalara səbəb ola bilər. Lakin bu, yalnız qlutenə həssaslığı olan insanlara aiddir.

Qluten harada olur?

  • Buğda – 80%

  • İrmik – 50%

  • Peçenye və biskvitlər – 20–40%

  • Dondurma – 20%

  • Makaron – 11%

  • Kolbasa – 10%

Bundan əlavə, soya sousu, ədviyyat qarışıqları, bəzən çipslər, pivə və bəzi şərab növlərində də qluten mövcuddur.

Qlutenə qarşı həssaslıq üç əsas qrupa ayrılır:

  1. Seliakiya – autoimmun xəstəlik olub, qluten bağırsaq hüceyrələrinə zərər verir, nəticədə qida maddələrinin mənimsənilməsi pozulur. Bu xəstəlikdə olanlar qluten qəbul etməməlidir.

  2. Buğda allergiyası – bəzi insanlarda (xüsusilə uşaqlarda) immun sistem buğda zülallarına həssas olur. Simptomlar bulantıdan həyati təhlükəli anafilaksiyaya qədər dəyişə bilər.

  3. Qlutenə qarşı həssaslıq (NCGS) – seliakiya və allergiya olmadan bəzi insanlarda qluten qəbulundan sonra baş ağrısı, yorğunluq və oynaq ağrıları kimi əlamətlər görünə bilər.

Tədqiqatlar göstərir ki, qluten bəzən digər autoimmun xəstəliklərdə, o cümlədən tip 1 şəkərli diabet, Qrevs xəstəliyi və revmatoid artritdə də pəhriz faydası verə bilər. Qluten bəzi bağırsaq problemləri və digər xəstəliklərlə də əlaqələndirilir, lakin bu, bütün insanlara aid deyil.

Hər kəs qluten qəbulunu dayandırmalıdırmı?
Əksər insanlar üçün qluten təhlükəli deyil. 2009–2014-cü illərdə qluten qəbulunu məhdudlaşdıranların sayı üç dəfə artıb, amma həqiqi intolerans yalnız 16–30% hallarda təsdiqlənib. İnsanlar qlutenli məhsulları azaldaraq daha çox tərəvəz, meyvə və təbii qidalar qəbul edirlər, bu da ümumilikdə sağlamlığı yaxşılaşdırır.

Qlutenə qarşı ciddi simptomlarınız yoxdursa, onu diyetdən çıxarmaq vacib deyil. Lakin hiss edirsiniz ki, qluten qəbul etmədən özünüzü daha yaxşı hiss edirsinizsə, bu sağlamlığınıza zərər verməz.

Qlüten