Kofe adətən güclü stimulyator hesab olunur, məqsədi insanı canlandırmaq, diqqəti artırmaq və enerji verməkdir. Lakin bir çox insan paradoksal hal yaşayır: kofe içdikdən 30–60 dəqiqə sonra ağır yuxululuq, göz qapaqlarında ağırlıq və ümumi halsızlıq yaranır. Bu, heç də nadir istisna deyil, səbəb kofeinin beyinlə necə qarşılıqlı əlaqədə olmasıdır.
Niyə kofein təsiri birdən yox olur: məsələ adenozindədir
Günün ərzində beyində yığılaraq yorğunluq siqnalı verən əsas maddə adenozindir.
Kofein ona görə canlandırıcı təsir göstərir ki, adenozinin reseptorlarını bloklayır. Bu müddətdə beyinə “yorğunam” siqnalı daxil olmur və insan özünü daha enerjili hiss edir. Lakin vacib məqam: adenozin istehsalı dayanmaz, kofein yalnız reseptorları müvəqqəti bağlayır.
Kofeinin təsiri keçdikdən sonra bütün yığılmış adenozin birdən reseptorlara bağlanır. Nəticədə yaranan kəskin yorğunluq “coffee crash” kofe sonrası zəifləmə effekti adlanır.
Bu vəziyyət daha güclü olur: kofe acqarına içildikdə; insan xroniki yorğun olanda; orqanizmdə resurslar tükəndikdə.
Yuxunun keyfiyyətinin pozulması
Kofe yalnız yatmazdan əvvəl deyil, gündüz saatlarında da yuxu keyfiyyətinə təsir edir. O, dərin yuxu fazasının müddətini azaldır, bu mərhələ orqanizmin bərpası üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Nəticədə insan gecə yatmış olsa da, beyin tam bərpa olmur və gün ərzində yuxululuq yaranır.
Yüngül susuzlaşma və halsızlıq
Kofein zəif də olsa sidikqovucu təsirə malikdir. Əgər insan kifayət qədər su içmirsə, bədəndə yüngül susuzlaşma yaranır: qan dövranı zəifləyir, hüceyrələrə oksigen az gedir, baş ağırlaşır və gözlər yumulur.
Bu əlamətlər bəzən kofein çatışmazlığı ilə səhv salınır, amma əslində səbəb sudur.
Hormon dəyişiklikləri və şəkər disbalansı
1. Stress hormonlarının pikdən sonra düşməsi
Kofein bəzi insanlarda ani adrenalin və kortizol artımına səbəb olur. Lakin bu hormonlar sürətlə düşdükdə sinir sistemi “yorğunluq rejiminə” keçir.
2. Şirin kofe içənlərdə şəkər dalğalanması
Kofeni şəkər, şərbət və ya şirin qaymaqla içdikdə qanda qlükoza sürətlə artır. İnzulin çox ifraz edildikdə qlükoza kəskin düşür, hipoqlikemiya yaranır, insanı yuxu və halsızlıq bürüyür.
Kofeinin təsiri niyə şəxsdən şəxsə fərqlənir?
Bu, tamamilə genetik metabolizm fərqləri ilə bağlıdır. Kofeini çox sürətli metabolizə edənlərdə canlandırıcı təsir qısa çəkir və ardınca daha kəskin yorğunluq gəlir.
Kofedən sonra yuxululuğun qarşısını necə almaq olar?
Mütəxəssislər bir neçə qaydaya əməl etməyi tövsiyə edir:
1. Kofeni acqarına içməyin.
Ən yaxşısı yüngül proteinli və ya mürəkkəb karbohidratlı qida ilə birlikdə içməkdir.
2. Kofe ilə paralel su için.
Bu, susuzlaşmanın qarşısını alır və diuretik təsiri kompensasiya edir.
3. Böyük fincan əvəzinə porsiyanı bölün.
Günlük kofe miqdarını 2–3 kiçik doza ilə qəbul etmək “coffee crash” riskini azaldır.
4. Kofe yuxunun yerini tutmur.
Əgər kofedən sonra belə yuxunuz gəlirsə, bu, orqanizmin real istirahətə ehtiyacı olduğunu göstərir.
